5+5 πασχαλινά έθιμα της Μεγάλης Εβδομάδας στα οποία έβαλε φρένο, για δεύτερη χρονιά, η πανδημία του κορωνοϊού
Σε χαμηλούς τόνους και με λιγότερη επισημότητα προβλέπονται και φέτος οι εορτασμοί του Πάσχα στη χώρα μας, με πολλά ντόπια έθιμα να μπαίνουν εκ νέου σε… καραντίνα και να μπορούμε πια να τα βιώσουμε μόνο με τη φαντασία μας.
Σε μία χώρα όπως η Ελλάδα, την προ κορωνοϊού περίοδο, στο άκουσμα της Λαμπρής, αυτομάτως στο μυαλό της Ελληνίδας και του Έλληνα σχηματίζονταν εικόνες από τον ρουκετοπόλεμο στον Βροντάδο -που έτυχε να πάει ένα Πάσχα- είτε από τον σαϊτοπόλεμο στην Καλαμάτα -που είχε δει κάποτε στις ειδήσεις. Σχεδόν αμέσως θυμόταν το κάψιμο του Ιούδα σε πολλές περιοχές, από την Υπάτη μέχρι την Κρήτη. Του έρχονταν στο μυαλό έθιμα που έχουν τις ρίζες τους στην Τουρκοκρατία και αναβίωναν κάθε χρόνο.
Ένα διαφορετικό, όμως, Πάσχα θα βιώσουμε και φέτος και στα αγαπημένα, για πολλούς, πασχαλινά έθιμα θα ξαναμπεί φρένο, με τους πολίτες να αναπολούν τις παλιές εποχές και να ανανεώνουν το ραντεβού τους στις πλατείες το 2022, ελπίζοντας πως η «Covid εποχή» θα έχει τελειώσει.
Ένας από τους αγαπημένους και κλασικούς πασχαλινούς προορισμούς είναι η Κέρκυρα με το έθιμο των «Μπότηδων», όπου κανάτια και πιθάρια όλων των μεγεθών ρίχνονται από τα μπαλκόνια και τις βεράντες, αναγγέλλοντας με θορυβώδη τρόπο την Ανάσταση του Χριστού. Είναι ένας συνδυασμός ενετικής και ορθόδοξης παράδοσης. Οι κάτοικοι πετούν πήλινα κανάτια -αφού πρώτα τα έχουν στολίσει με κόκκινες κορδέλες- από τα μπαλκόνια τους με το σήμα της πρώτης Ανάστασης στις 12 το μεσημέρι, ενώ παράλληλα οι περίφημες φιλαρμονικές ξεχύνονται στους δρόμους και παίζουν χαρμόσυνες μελωδίες. Το συγκεκριμένο έθιμο αποτέλεσε και το μοναδικό που τηρήθηκε πέρυσι και προβλέπεται να λάβει χώρα και φέτος από τα μπαλκόνια των σπιτιών, χωρίς, ωστόσο, την παρουσία κοινού.
Μπορεί τα ελληνικά νησιά να δεσπόζουν στη λίστα με τα πιο λαοφιλή πασχαλινά έθιμα, δεν είναι λίγες όμως και οι περιοχές της ηπειρωτικής χώρας που γιορτάζουν (ή μάλλον γιόρταζαν) με τον δικό τους, ιδιαίτερο τρόπο τη Λαμπρή. Ας ξεκινήσει το νοερό ταξίδι…
Στα νησιά
Ρουκετοπόλεμος στον Βροντάδο
Την κουβέντα για τα έθιμα θα ανοίξει το πιο γνωστό έθιμο με βαρελότα, ρουκέτες και βεγγαλικά, που λαμβάνει χώρα στο γραφικό χωριό της Χίου, στον Βροντάδο, που βρίσκεται βόρεια της πόλης.
Ο ουρανός γεμίζει με πύρινα χρώματα όταν η καμπάνα των εκκλησιών σημάνει την Ανάσταση του Χριστού.
Οι συμμετέχοντες στο έθιμο εφοδιάζονται με τον απαραίτητο εξοπλισμό και περιμένουν με ανυπομονησία να επιδοθούν στη μάχη των ρουκετών, φέρνοντας αντιμέτωπες δύο ομάδες που έχουν «καταλάβει» τις εκκλησίες του Αγίου Μάρκου και της Παναγίας Ερειθιανής.
Σύμφωνα με την παράδοση, η συνήθεια αυτή ξεκίνησε επί Τουρκοκρατίας, όταν οι χριστιανοί κάτοικοι ήθελαν να δείξουν στους Τούρκους πώς γιορτάζουν οι ορθόδοξοι την Ανάσταση.
Η αναπαράσταση των Παθών στην Πάρο
Δεύτερη στάση, η Πάρος. Στο νησί το Πάσχα πραγματοποιείται το μοναδικό έθιμο της αναπαράστασης των Παθών κατά την περιφορά του Επιταφίου στα ορεινά χωριά Μάρπησσα, Μάρμαρα, Πρόδρομο, Λεύκες και Άσπρο Χωριό. Μάλιστα, το έθιμο στη Μάρπησα ξεκίνησε το 1922 με πρωτοβουλία τής τότε δασκάλας του χωριού.
Καθώς ο Επιτάφιος περνά τα δρομάκια των νησιών κάνει συνολικά 15 στάσεις στις οποίες αναπαριστώνται ζωντανά εικόνες των Παθών του Χριστού. Παιδιά ντυμένα ρωμαίοι στρατιώτες ή μαθητές του Χριστού αναβιώνουν σκηνές από την είσοδο στα Ιεροσόλυμα, τον Μυστικό Δείπνο, το μαρτύριο της Σταύρωσης, ενώ σε κάθε μία από αυτές τις στάσεις φωτίζεται εντυπωσιακά και ένα σημείο του βουνού.
Το βράδυ του Σαββάτου το έθιμο κορυφώνεται με την αναπαράσταση της Ανάστασης μέσα σε μία εκθαμβωτική ατμόσφαιρα χιλιάδων κεριών και αμέτρητων πυροτεχνημάτων που φωτίζουν μαγευτικά τον ουρανό του Αιγαίου.
Η τελετή του Ιερού Νιπτήρα στην Πάτμο
Στην Πάτμο, η Μεγάλη Εβδομάδα αποτελεί μία μοναδική εμπειρία λόγω ενός εθίμου, της τελετή του Ιερού Νιπτήρα, που πραγματοποιείται το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης στη χώρα, σύμφωνα με τις βυζαντινές παραδόσεις, και αποτελεί ένα γεγονός που λαμβάνει χώρα μόνο σε αυτό το νησί και στα Ιεροσόλυμα.
Το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης αναπαρίσταται στο νησί το Μυστικό Δείπνο: ο ηγούμενος, όπως ακριβώς ο Ιησούς, πλένει τα πόδια δώδεκα μοναχών που κάθονται γύρω από τη μεγάλη εξέδρα, όπως οι μαθητές στο Μυστικό Δείπνο.
Τη Μεγάλη Παρασκευή γίνεται η αναπαράσταση της Αποκαθήλωσης στη Μονή του Αγίου Ιωάννη και το ίδιο βράδυ όλοι οι επιτάφιοι συναντιούνται στις πλατείες της Σκάλας και της Χώρας. Η Ανάσταση γίνεται επίσης στο μοναστήρι και ανήμερα του Πάσχα διαβάζεται το Ευαγγέλιο σε επτά γλώσσες.
Λόγω της πανδημίας, η τελετή το 2020 πραγματοποιήθηκε στο καθολικό της Μονής, κάτι που θα συμβεί κατά πάσα πιθανότητα λόγω των μέτρων και φέτος.
Περιφορά του Επιταφίου στη θάλασσα στην Ύδρα
Η Περιφορά του Επιταφίου μέσα στη θάλασσα αποτελεί από τα πιο χαρακτηριστικά έθιμα στο πανέμορφο νησί του Αργοσαρωνικού, στην ‘Υδρα, η οποία γίνεται με μεγάλη κατάνυξη το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, στα Καμίνια. Πρόκειται για ένα έθιμο το οποίο πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά στα Καμίνια το 1923 και έκτοτε επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο. Για την ιστορία, ξεκίνησε από τους σφουγγαράδες των Καμινίων, των οποίων τα καΐκια τους αναχωρούσαν μετά την Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως και επέστρεφαν κοντά στην ημέρα της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού.
Στον οικισμό της Υδρας, μετά την Ακολουθία των Μεγάλων Ωρών της Αποκαθηλώσεως, οι καμπάνες των ενοριών σημαίνουν πένθιμα, με πρώτη τη Μεγάλη Καμπάνα του Μοναστηριού. Ακολουθούν οι καμπάνες των υπολοίπων ενοριών, της Αγίας Βαρβάρας, της Υπαπαντής και του Αγίου Δημητρίου. Ολοι οι Επιτάφιοι συγκεντρώνονται στη μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου, στην πλατεία Π. Κουντουριώτη στο λιμάνι, και ακολουθεί η Περιφορά των Επιταφίων μέσα από τα πλακόστρωτα δρομάκια του νησιού.
Λευκά περιστέρια στη Ζάκυνθο
Κατά την Πρώτη Ανάσταση στη Ζάκυνθο απελευθερώνονται άσπρα περιστέρια από τον ιερέα ενώ οι κάτοικοι ρίχνουν πήλινα κανάτια από τα μπαλκόνια, όπως στην Κέρκυρα.
Το Ευαγγέλιο της Ανάστασης ψάλλεται με τον ιδιαίτερο μουσικό τρόπο της Επτανησιακής παράδοσης, ενώ η Αναστάσιμη ακολουθία πραγματοποιείται το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου μόνο στον Άγιο Μάρκο.
Οι υπόλοιπες εκκλησίες αρκούνται στο χαρμόσυνο χτύπημα της καμπάνας και πραγματοποιούν την ακολουθία το πρωί της Κυριακής.
Στην ηπειρωτική χώρα
Ο χαλκουνοπόλεμος στο Αγρίνιο
Στο Αγρίνιο, τη Μεγάλη Παρασκευή, οι Επιτάφιοι της πόλης καταλήγουν στην κεντρική πλατεία όπου ξεκινούσε τις άλλες χρονιές, ο περίφημος χαλκουνοπόλεμος.
Οι… πολεμιστές ανάβουν τα χαλκούνια τους –κυλίνδρους γεμισμένους με μείγμα μπαρουτιού– και τους κραδαίνουν δημιουργώντας μια φλεγόμενη βροχή.
Σύμφωνα με το έθιμο, νεαροί από διάφορες ενορίες άναβαν τα μασούρια με το μπαρούτι, προκαλώντας εκκωφαντικό θόρυβο και ένα εντυπωσιακό θέαμα, το οποίο -σύμφωνα με την παράδοση- «κρατούσε τον Τούρκο μακριά από τους πιστούς».
Το κάψιμο του Ιούδα
Στην Υπάτη, αλλά και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα, μετά την Ανάσταση, πραγματοποιείται το «κάψιμο του Ιούδα», έθιμο που χάνεται στα βάθη του παρελθόντος, ενώ στο προαύλιο της εκκλησίας του Αγ. Νικολάου, ο παπάς σέρνει τον αναστάσιμο χορό, ψάλλοντας το «Χριστός Ανέστη».
Κάθε χρόνο αυτή την ημέρα, σύσσωμος ο λαός της Υπάτης, αλλά και της ευρύτερης περιοχής, αναβιώνει και κρατάει ζωντανό το πανάρχαιο αυτό έθιμο.
Το Μεγάλο Σάββατο το ομοίωμα του Ιούδα τοποθετείται πάνω στη ρεματιά με ξύλα και στην Κρήτη, για το φόβο των Ιουδαίων, δηλαδή των γειτονικών χωριών που επιδιώκουν να κλάψουν τον Ιούδα. Το βράδυ της Ανάστασης, με το «Χριστός Ανέστη», τα κοπέλια βάζουν φωτιά στον Ιούδα, ο οποίος καίγεται με τα απαραίτητα μπαλοταρίσματα. Την ημέρα της Ανάστασης ακόμα και εχθροί δίνουν το φιλί της Αγάπης στο προαύλιο της εκκλησίας.
Σαϊτοπόλεμος στην Καλαμάτα
Ένα από τα πιο παλιά πασχαλινά έθιμα στη Μεσσηνία, με επίκεντρο την πόλη της Καλαμάτας, είναι ο Σαϊτοπόλεμος. Ένα έθιμο με ρίζες από την επανάσταση του 1821 το οποίο αναβιώνει κάθε Κυριακή του Πάσχα στην Καλαμάτα και λίγες άλλες περιοχές της Μεσσηνίας, όπως η Εύα, ο Άρις και η Θουρία. Κάθε χρόνο μετά την Καθαρή Δευτέρα διάφορες ομάδες, που αποκαλούνται Μπουλούκια, αρχίζουν την σαρανταήμερη προετοιμασία τους.
Ανήμερα του Πάσχα, στις 20.00, στο βόρειο πάρκινγκ του Νέδοντα, τα μπουλούκια των σαϊτολόγων πραγματοποιούν τον σαϊτοπόλεμο. Το έθιμο προήλθε από μια χρήση των Ελλήνων στην επανάσταση του 1821, ως ένα είδος εκφοβισμού του ιππικού των Τούρκων. Αρχικά ήταν αυτοσχέδιες κατασκευές, όπου με χρήση μπαρουτιού τοποθετημένου σε αδειασμένο καλάμι, απελευθέρωναν ισχυρή φλόγα από τη μια πλευρά η οποία τρομοκρατούσε τα υποζύγια των Τούρκων ιππέων. Μετά το πέρας του πολέμου, αυτές οι αυτοσχέδιες κατασκευές εξελίχθηκαν και μετατράπηκαν στο γνωστό έθιμο του Σαϊτοπόλεμου.
Βέβαια ο λόγος της μη πραγματοποίησης του εθίμου στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν είναι αποκλειστικά η πανδημία, αλλά και ο τραγικός θάνατος εικονολήπτη πριν από δύο χρόνια από αδέσποτη σαΐτα, με τη συνέχιση του εθίμου να είναι αβέβαιη.
Τα «Λαζαρούδια» στα Γιάννενα
Στα Γιάννενα το Σάββατο του Λαζάρου τα παιδιά ξεχύνονται στους δρόμους κρατώντας ένα καλάθι στολισμένο με λουλούδια και κουδούνια και πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι να πουν τα κάλαντα του Λαζάρου. Ο νοικοκύρης τούς φιλεύει με αβγά.
Την Κυριακή των Βαϊων πηγαίνουν στην εκκλησία να πάρουν βάγια και να «χτυπήσουν» με αυτά τους άλλους λέγοντάς τους «Χρόνια Πολλά».
Τη Μ. Παρασκευή τα παιδιά πηγαίνουν στην εκκλησία για να στολίσουν τον επιτάφιο και να χτυπήσουν τις καμπάνες. Οι γυναίκες πηγαίνουν στο νεκροταφείο για να πλύνουν τα μνήματα και να ανάψουν τα καντήλια. Το απόγευμα πηγαίνουν όλοι στην εκκλησία με κόκκινες λαμπάδες (ένδειξη πένθους) και ακολουθούν την περιφορά των εξαπτέρυγων και του Επιταφίου.
Το έθιμο με τα Λαζαρούδια έχει αρχίσει μα φθίνει με τα χρόνια και η πανδημία, δυστυχώς, το εξαφάνισε εντελώς.
Τα κάλαντα αναβίωσαν και φέτος, με συμβολικό, όμως, χαρακτήρα, δύο άνθρωποι που κρατούν ζωντανά στοιχεία της παράδοσης και του πολιτισμού του τόπου.
Αγώνας δρόμου στην Αράχωβα
Διπλή γιορτή για την Αράχωβα, καθώς η γιορτή του Αγίου Γεωργίου που πέφτει παραδοσιακά κοντά στο Πάσχα γιορτάζεται με το ίδιο πάθος που επιδεικνύουν οι ντόπιοι για την Ανάσταση.
Έτσι, ανήμερα του Πάσχα, ξεκινά η περιφορά της εικόνας του Αγίου Γεωργίου: οι γηραιότεροι κάτοικοι ξεκινούν από την Εκκλησία και πραγματοποιούν τον αγώνα της ανηφόρας υπό τη συνοδεία μουσικής.
Παράλληλα, έχουν ετοιμαστεί οι λάκκοι σε κάθε γειτονιά, όπου ανάβουν οι φωτιές που θα υποδεχθούν δεκάδες αρνιά – τόσα πολλά ώστε λέγεται πως αν κάποιος δει από μακριά την Αράχωβα νομίζει πως το χωριό έχει πάρει φωτιά.
Πηγή: voria.gr