Τι παρουσίασε η προϊσταμένη Εφορείας Αρχαιοτήτων Σερρών, Δρ. Δημητρία Μαλαμίδου στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης

Τα ευρήματα της αρχαιολογικής σκαπάνης που πραγματοποιήθηκε την τελευταία πενταετία στην πόλη της αρχαίας Αμφίπολης παρουσίασε η προϊσταμένη Εφορείας Αρχαιοτήτων Σερρών, Δρ. Δημητρία Μαλαμίδου στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.

Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη 20/12 στο πλαίσιο των αρχαιολογικών διαλέξεων που πραγματοποιεί το ΑΜΘ σε συνεργασία με τον Σύνδεσμο των Φίλων του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης.

Η κ. Μαλαμίδου, στην εισήγησή της, μίλησε για τα ευρήματα από το κέντρο της αρχαίας πόλης της Αμφίπολης, την περιοχή που βρίσκονται οι παλαιοχριστιανικές εκκλησίες και σήμερα έχει διαμορφωθεί ως ο κύριος επισκέψιμός της χώρος. Όπως τονίζει, είναι γνωστό από την έρευνα ότι οι πρωτοβυζαντινές εκκλησίες συνήθως καταλαμβάνουν τα σημεία που χτυπούσαν οι «καρδιές» των αρχαίων πόλεων και συνήθως αντικαθιστούσαν αρχαία ιερά και αρχαία δημόσια κτίρια.

Η έρευνα

Η έρευνα πραγματοποιήθηκε από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Σερρών σε συνεργασία με το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών την περίοδο 2019-2023, και είχε στόχο να βρεθούν κτίρια των αρχαιότερων φάσεων της Αμφίπολης, στον χώρο που είναι το κέντρο της αρχαίας πόλης.

Την πρώτη χρονιά της έρευνας, πραγματοποιήθηκε γεωφυσική διασκόπηση με τη χρήση ραντάρ και μαγνητομετρίας σε μια έκταση περίπου 400 x 200 μέτρων.

Τα πρώτα αποτελέσματα έδειξαν έναν πολύ πυκνό ιστό τοίχων, δρόμων, οικοδομικών τετραγώνων και κτιρίων. Η ερευνητική ομάδα αποφάσισε να επέμβει αρχικά σε τρία σημεία. Το πρώτο ήταν ένα σημείο που παλαιότερα είχε εντοπιστεί μια ρωμαϊκή κιονοστοιχία,  νότια της Βασιλικής Α’ και επομένως μάλλον ένα μεγάλο δημόσιο κτίριο. Ανέσκαψαν επίσης έναν άλλο χώρο προς τα βόρεια της Βασιλικής Α’ όπου η γεωφυσική έρευνα έδειξε ένα μεγάλο στιβαρό ορθογώνιο κτίσμα και στον ευρύτερο χώρο Βασιλικής Γ’ όπου είχαν εντοπιστεί κάποιοι τοίχοι αρχαίων κτιρίων.

Τα ευρήματα

2019 – 2020: Υστερορωμαϊκή Κιονοστοιχία

Δύο τομές νότια της Βασιλικής Α’ έδειξαν αμέσως ότι ο στυλοβάτης τελικά δε φέρει ουσιαστικά μια κιονοστοιχία αλλά πρόκειται για μια εναλλαγή κτιστών πεσσών με κομμάτια από κίονες που στηρίζονται στον στυλοβάτη κάπως πρόχειρα. Βρέθηκε επίσης μια κατασκευή μάλλον από πλίνθους και ισχυρό ασβεστοκονίαμα που φαίνεται να είναι ένα κτισμένο τόξο το οποίο, προφανώς, έχει πέσει από τον στυλοβάτη. Οι πλίνθοι φέρουν ανάγλυφο ένα σημείο σταύρου επομένως πρόκειται για την εποχή των ρωμαϊκών χρόνων, που ήδη χτίζονται χριστιανικά μνημεία στην Αμφίπολη. H κιονοστοιχία, η οποία μάλιστα κάμπτεται ελαφρώς, συνεχίζεται προς τα δυτικά, παράλληλα με την άλλη εκκλησία και καταλήγει στο άνοιγμα μιας στοάς που ήταν στεγασμένη με τοξωτά ανοίγματα.

2021: Ανασκαφή βόρεια της Βασιλικής Α΄

Η ανασκαφή πραγματοποιήθηκε βόρεια της Βασιλικής Α’, η οποία, σημειωτέον, έχει πολλά κομμάτια από δωρικούς κίονες και πορόλιθο που προέρχονται από αρχαίο κτίσμα οπότε ενδεχομένως το ίχνος που βρέθηκε να ανήκε σε κάποιο αρχαίο κτίριο, ιερό ή ναό. Από τα πρώτα στρώματα της ανασκαφής, οι τοίχοι που εμφανίστηκαν φαίνεται να είναι λιθότοιχοι με ισχυρό κονίαμα και πλίνθο μέσα στους τοίχους και φαίνεται ότι αποτελούν συνέχεια των, μέχρι στιγμής δύο, υστερωρομαϊκών οικιών που έχουν ανασκαφεί στο παρελθόν.

2019 – 2023: Έρευνα στη Βασιλική Γ’

Η ανασκαφή συνεχίστηκε στην ευρύτερη περιοχή της Βασιλικής Γ’, κυρίως στα δυτικά της. Λόγω των ψηφιδωτών, το μοναδικό σημείο που ήταν ελεύθερο για ανασκαφή ήταν το αίθριό της. Εκεί, τη δεκαετία του ’90, είχε βρεθεί ένας τοίχος από ποροπλινθους και η τελευταία ανασκαφή προσπάθησε να βρει τη συνολική κάτοψη του κτιρίου και του χαρακτήρα του καθώς και τη συνέχειά του μέσα στην εκκλησία. Στόχος ο οποίος αποδείχθηκε, αν όχι αδύνατος, πολύ δύσκολος, καθώς ο τοίχος διακόπτεται από το αίθριο της Βασιλικής.

Αίθριο

Ανοίχτηκαν τομές με την ελπίδα να βρεθεί η υποθεμελίωση του νότιου τοίχου και οι οποίες απέδειξαν ότι οι η συνολική επίχωση ανήκει στην υστερορωμαϊκή φάση. Εκεί βρέθηκαν μάλιστα τα υπολείμματα ενός εργαστηρίου ψηφοθετών. Συγκεκριμένα, βρέθηκαν πρώτες ύλες: πολλές ψηφίδες, υλικό από γυαλί έτοιμο για να κοπεί σε ψηφίδες, εργαλεία, όστρακα, τριμμένο κεραμίδι κλπ.

Βρέθηκε επίσης ένας λάκκος με ρωμαϊκή κεραμική. Μέσα βρέθηκαν πολλά οστά κυρίως μεγάλων ζώων, πολλά εκ των οποίων φέρουν κοπές ή ίχνη από επεξεργασία. Επομένως και σε αυτή την περίπτωση δεν βρέθηκε στοιχείο κτιρίου αλλά σύνολο δραστηριότητας χωρίς να ξέρουμε ποια ήταν αυτή ακριβώς, τελετουργία ή κρεοπωλείο πχ.

Ανασκαφή δυτικά της Βασιλικής Γ’

Η ανασκαφή επεκτάθηκε δυτικά της εκκλησίας όπου ταυτίστηκε ένα υστεροκλασικό – ελληνιστικό κτίριο, το πρώτο μεγάλο κομμάτι κτιρίου αυτής της φάσης που βρέθηκε στην πόλη της Αμφίπολης. Αποτελείται από έναν κυρίως χώρο, και μια προέκταση προς τα δυτικά η οποία ακόμα δεν έχει ανασκαφεί.

Ανασκαφή στη δυτική προέκταση

Στη δυτική προέκταση ανασκάφηκαν δύο χώροι. Στον βόρειο χώρο αυτής της έκτασης αποκαλύφθηκαν υπολείμματα μεταλλουργικής δραστηριότητας. Όπως εξηγεί η κ. Μαλαμίδου, υπήρχαν αρκετές μικρές βαθύνσεις με υλικό που προέρχεται από επεξεργασία μετάλλων (ρινίσματα χαλκού/σιδήρου, καύσεις από κάρβουνα, όστρακα κ.α).

Αντίστοιχα ήταν τα ευρήματα και στο νότιο χώρο, όπου βρέθηκαν πασσαλότρυπες, καμένες επιφάνειες, ένας αμφορέας από τον 2ο αιώνα π.Χ κα. που υποδηλώνουν εγκατάσταση σιδηρουργού. 
Στα ευρήματα εμφανίζεται κυρίως ελληνιστική κεραμική αλλά και μερικα παλιότερα κομμάτια που χρονολογούνται τον πρώιμο 4ο αιώνα πΧ. και το τέλος του 5ου. Άρα το χρονικό πλαίσιο είναι από τον 4ο ως τον 2ο αιώνα π.Χ.

Ανασκαφή στον κύριο χώρο

Στο βόρειο κομμάτι βρέθηκε ένας μικρός αποθέτης τετράγωνης διατομής με καύση. Βρέθηκαν υπολείμματα καμένων κομμάτια από εδώλια, ένα μικρό σκυφίδιο του 4ου αι. κ.α. 

Η ανασκαφή συνεχίστηκε στο νότιο τμήμα, κυρίως τη φετινή χρονιά. Εκεί βρέθηκε ένα είδος εξέδρας από τουλάχιστον δύο αλλεπάλληλα βοτσαλωτά δάπεδα και βρέθηκαν δύο αποθέτες. Ο πιο ενδιαφέρον περιείχε ένα σύνολο αντικειμένων, κεραμικής και εδωλίων και βρισκόταν στο βαθύτερο δάπεδο.

Ο λάκκος άδειασε σε τέσσερις φάσεις. Εντοπίστηκαν λυχνάρια, κομμάτια από εδώλια, απανθρακωμένα φρούτα και σιτηρά, αντικείμενα που παραπέμπουν σε ένα είδος τελετουργίας. Αυτός ο λάκκος ήταν σκεπασμένος, σαν σφραγισμένος με κομμάτια από κεραμίδες και από μεγάλα αγγεία.

Μερικά από τα ευρήματα του εν λόγω αποθέτη ήταν 15 ολόκληρα λυχνάρια, σκύφοι και ένα σύνολο εδώλια που απεικονίζουν ανδρικές και γυναικείες μορφές. Στον άλλον αποθέτη μέχρι στιγμής βρέθηκε ένα κομμάτι γυναικείας προτομής, ένα κομμάτι από ομοίωμα αστραγάλου και ένα εδώλιο πουλιού. Η ανασκαφή στον συγκεκριμένο αποθέτη αναμένεται να συνεχιστεί την επόμενη χρονιά.

Ερμηνεία του υστεροκλασικού – ελληνιστικού κτιρίου 

Σε πρώιμο στάδιο, μια ερμηνεία του κτιρίου είναι ότι πρόκειται για το Μητρώο της Αμφίπολης, τον ναό αφιερωμένο στην Μητέρα των Θεών. Για την θεωρία, μελετήθηκαν παράλληλοι στα μακεδονικά Μητρώα της Βεργίνας, της Πέλλας, της Καλλίπετρας αλλά και της Αθήνας. Τα ευρήματα αυτά έχουν κοινό χαρακτηριστικό ότι βρίσκονται στο κέντρο των πόλεων και υπάρχουν αντίστοιχα αφιερώματα πάλι θαμμένα σε βόθρους μέσα στα Μητρώα. 

Γιατί είναι σημαντικό

Σύμφωνα με την κ. Μαλαμίδου, αν το εύρημα πρόκειται όντως για το Μητρώο της Αμφίπολης είναι πολύ σημαντικό γιατί τότε, θα πρέπει να συζητηθούν ξανά η πορεία της δημιουργίας των πόλεων στη βόρεια Ελλάδα και τη Μακεδονία, ο τρόπος με τον οποίο η λατρεία της Μητέρας των Θεών συνδέεται με τη ζωή των πόλεων και πως εξελίσσεται.

Η Αμφίπολη συνδέεται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο με τις πόλεις της Μακεδονίας και του ελληνικού κόσμου γενικότερα. Αξίζει επίσης να σημειωθεί πως η Μητέρα των Θεών ως Κυβέλη είναι πολύ γνωστή στην Αμφίπολη. Υπάρχει το ιερό της και αρκετά ανάγλυφα που την παρουσιάζουν καθισμένη σε οικίσκο με τους λατρευτές της.

Το αναπάντεχο εύρημα της χρονιάς

Αναπάντεχο εύρημα φέτος είναι ένα ανάγλυφο που βρέθηκε εντοιχισμένο στο τοίχος της παλαιοχριστιανικής Αμφίπολης, σε ένα σημείο κοντά στην είσοδο από τους πύργους της Αμφίπολης. Αφορά σε μια καθιστή μορφή που όμως δεν είναι στον κήπο της Κυβέλης. Οι πτυχώσεις είναι στον αγαλματικό τύπο της Μητέρας των Θεών αλλά μοιάζει πρωιμότερο, δηλαδή ελληνιστικό και όχι ρωμαϊκό. Δίνει επομένως ένα ακόμα στοιχείο για τον χαρακτήρα των κτιρίων που ήταν αυτά τα ανάγλυφα.

Άλλο εύρημα της ανασκαφής είναι μια επιγραφή με κατάλογο ονομάτων σε δύο στήλες δύο διαφορετικών χαραγματων που προέρχεται από πρωτοβυζαντινό κτίσμα. Στον κατάλογο υπάρχουν αθηναϊκά, ελληνικά και κάποια μακεδονικά ονόματα. Βρίσκεται σε μαρμάρινο δομο παραπέμπει δημόσιο κτίριο. Αναδεικνύεται ξανά ο δημόσιος χαρακτήρας των πρωτοχριστιανικών κτιρίων ενώ το ίδιο κάνει και το επόμενο εύρημα.

Κορμός θωρακοφόρου αγάλματος

 Στην ανασκαφή βρέθηκε επίσης ένα κορμός θωρακοφόρου αγάλματος, πολύ καλής ποιότητας, που παραπέμπει στην λατρεία των ρωμαίων αυτοκρατόρων. Ήταν εντιχοισμένος σε ένα μικρό πρωτοβυζαντινό τοίχο. Υπάρχει η τάση να συνδεθέεται με τον Αύγουστο που έχει τιμηθεί ως κτίστης της πόλης με ένα βάθρο ενός χάλκινου αγάλματος, που θα ήταν τοποθετημένο στην Πύλη Δ’, που ήταν συνδεδεμένη με την Εγνατία Οδό. Το άγαλμα δε σώζεται σήμερα.΄.

Τέλος, ένας ακόμα θωρακοφόρος κορμός είχε βρεθεί παλαιότερα στις ανασκαφές του Μαρμαρίου, με αντίστοιχη εικονογράφηση στον θώρακα.

Πηγή:makthes.gr