Του Γιάννη Κοβανίδη
Η πανδημία του COVID-19 όχι μόνο προκάλεσε την απώλεια ενός τραγικά μεγάλου αριθμού ανθρώπινων ζωών, αλλά επίσης έπληξε σοβαρά την εμπιστοσύνη της αγοράς και την οικονομική δραστηριότητα γενικότερα. Το μέγεθος και η ταχύτητα συρρίκνωσης της οικονομικής δραστηριότητας που εμφανίστηκε σε παγκόσμιο επίπεδο ήταν κάτι πραγματικά πρωτόγνωρο. H πανδημία κατά την εξάπλωση της παρέλυσε κάθε κοινωνική και οικονομική δραστηριότητα διαλύοντας κάθε μορφή κοινωνικής συνοχής.
Θα αναλύσουμε την μεταβολή των οικονομικών δεικτών λόγω του COVID-19 και θα εστιάσουμε στην σύγκριση με άλλες οικονομικές κρίσεις του παρελθόντος. Παράλληλα, θα εξετάσουμε τα σενάρια ανάκαμψης από την κρίση με βάση μετρικές μελέτες που έχουν υιοθετηθεί και τέλος, θα δούμε τα μέτρα στήριξης που έχουν εφαρμοσθεί σε παγκόσμιο επίπεδο στην προσπάθεια ελέγχου των επιπτώσεων της πανδημίας.
Σε ένα έγγραφο που δημοσιεύθηκε πριν ξεσπάσει η πανδημία (και συγκεκριμένα τον Ιανουάριο του 2020), τα Ηνωμένα Έθνη υπολόγιζαν μία αύξηση του παγκόσμιου Α.Ε.Π κατά 2,5% έως το τέλος του 2020. Στη συνέχεια όμως τον Μάιο του 2020, ο Ο.Η.Ε εκτίμησε μείωση της παγκόσμιας οικονομίας κατά 3,2% ακυρώνοντας τα κέρδη της παγκόσμιας παραγωγής των τελευταίων τεσσάρων ετών. Σε εκτίμηση μείωσης της παγκόσμιας οικονομίας κατά 3% οδηγήθηκε και το Δ.Ν.Τ (ΝΧΙ, 2020), το οποίο εκτιμά επίσης ότι η οικονομία των ΗΠΑ θα συρρικνωθεί φέτος κατά 5,9%, η Ευρωζώνη κατά 7,5% και αυτή των αναπτυσσόμενων οικονομιών της Ευρώπης με 5,2% (Naharand and Farhand, 2020). Η Παγκόσμια Τράπεζα, σε ένα πιο σκοτεινό σενάριο, εκτιμά μια πτώση της παγκόσμιας οικονομίας κατά 5,2%, εκτιμώντας την τρέχουσα κρίση που βιώνουμε ως τη χειρότερη τα τελευταία 150 χρόνια.
Άμεσος αντίκτυπος στην παραγωγή.
Η μείωση της παγκόσμιας παραγωγής έχει ήδη γίνει αισθητή ιδιαίτερα στις χώρες με ανεπτυγμένη βιομηχανική δραστηριότητα. Η επιβράδυνση ή και σε ορισμένες περιπτώσεις ο αποκλεισμός της παραγωγής έχει επιπτώσεις και στον τομέα των εξαγωγών. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, ακόμη και χωρίς νέα κρούσματα ασθενειών η παγκόσμια ανάπτυξη θα κινηθεί με πολύ αργούς ρυθμούς το 2021.
Αλυσίδα εφοδιασμού και “διαταραχή” της αγοράς.
Πολλές εταιρείες βασίζουν ένα σημαντικό κομμάτι της κερδοφορίας τους από προϊόντα που εισάγονται από τρίτες χώρες. Το κλείσιμο των συνόρων δημιουργεί ένα τεράστιο πρόβλημα στην εφοδιαστική αλυσίδα .Η επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητας, σε συνδυασμό με τους περιορισμούς των μεταφορών στις πληγείσες χώρες, ενδέχεται να έχει αντίκτυπο στην παραγωγή και την κερδοφορία ορισμένων παγκόσμιων εταιρειών, ιδίως στη μεταποίηση και στις πρώτες ύλες που χρησιμοποιούνται στη μεταποίηση.
Ο αντίκτυπος στις χρηματοοικονομικές εταιρείες και στις χρηματοπιστωτικές αγορές.
Προβλήματα στην πρόσβαση τόσο σε αγορές όσο και στην διαδικασία παραγωγής θα μπορούσαν να έχουν αρνητική επιρροή σε εταιρίες με μειωμένη ρευστότητα. Αντίθετα εταιρίες με αυξημένα ταμειακά διαθέσιμα λαμβάνουν ένα σημαντικό στρατηγικό πλεονέκτημα έναντι του ανταγωνισμού. Όσον αφορά τα οικονομικά αποτελέσματα, η ύφεση που προκλήθηκε από την κρίση Covid-19 σε επίπεδο ΕΕ παρατηρείται εύκολα με βάση τις εξελίξεις του ΑΕΠ. Έτσι, ξεκινώντας από το 2020, η τριμηνιαία εξέλιξη του ΑΕΠ σε επίπεδο ΕΕ μειώθηκε κατά 3,2% σε σύγκριση με το προηγούμενο τρίμηνο. Το ερώτημα που προκύπτει αβίαστα είναι κατά πόσο θα επηρεαστεί η ευρωπαϊκή οικονομία και πόσο θα διαρκέσει αυτή η κρίση. Οι προβλέψεις για την ανάκαμψη της οικονομίας της ΕΕ δείχνουν ότι μετά από σημαντική οικονομική ύφεση το 2020, τον επόμενο χρόνο (2021) θα δούμε θετική οικονομική ανάπτυξη, αλλά αυτές οι εκτιμήσεις έχουν έντονο το στοιχείο της αβεβαιότητας επειδή δεν μπορούμε να ξέρουμε ποτέ θα βγούμε οριστικά από την κρίση
Το διεθνές εμπόριο επίσης επηρεάστηκε από την κρίση λόγω του Covid-19. Η εκδήλωση της κρίσης οδήγησε σε μείωση των εισαγωγών και των εξαγωγών, οι διεθνείς συναλλαγές των χωρών της ΕΕ-27 σημείωσαν πτώση τον Απρίλιο του 2020 κατά 28% και πάνω από 30% στις εξαγωγές σε σχέση με τον Απρίλιο του 2019 (Eurostat, 2020).Τέλος σε επίπεδο ΕΕ οι εισαγωγές και οι εξαγωγές για όλα τα κράτη μέλη σημείωσαν σημαντική πτώση,
Στον τομέα της συναλλαγματικής ισοτιμίας διαπιστώνουμε ότι με την έναρξη της κρίσης του Covid-19, παρουσιάζεται μια έντονη αστάθεια. Πιο συγκεκριμένα σε κράτη μέλη της ΕΕ (εκτός της ζώνης του ευρώ) παρουσιάζονται έντονες διακυμάνσεις (με εξαίρεση τη Δανία και τη Βουλγαρία). Από την άλλη πλευρά, το νόμισμα του ευρώ υποτιμήθηκε σε σχέση με το αμερικανικό και το ελβετικό νόμισμα, μια υποτίμηση που εκδηλώθηκε μετά το ξέσπασμα της πανδημίας. Από την άλλη, υπάρχουν πολλά σενάρια για ανάκαμψη από αυτήν την παγκόσμια κρίση. Μια λίστα με αυτά συνοψίζεται από τους Naharand και Farhan (2020):
Οικονομική ανάκαμψη με τη μορφή V
Σύμφωνα με αυτό το σενάριο, στο τέλος της ύφεσης (κλείσιμο δραστηριοτήτων) θα δούμε μια γρήγορη μετάβαση στην οικονομική και κοινωνική κανονικότητα. Η εξέλιξη αυτή σύμφωνα με την άποψη των υποστηρικτών της είναι τα προγράμματα οικονομικής στήριξης που υποσχέθηκαν σε όλες σχεδόν τις χώρες που επλήγησαν από την κρίση.
Οικονομική ανάκαμψη σε σχήμα U
Αυτή η εξέλιξη σημαίνει ότι θα χρειαστεί περισσότερος χρόνος για να επιστρέψουμε στην οικονομική ομαλότητα. Εδώ η ανάκαμψη γίνεται προοδευτικά. Υπέρμαχος αυτής της άποψης είναι διάσημος Αμερικάνος Οικονομολόγος Nouriel Roubini ο οποίος ισχυρίστηκε ότι η επιστροφή στην κανονικότητα θα είναι σταδιακή “U”, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις χωρών το διάστημα προσαρμογής θα είναι μεγάλο “L”, παρουσιάζοντας ομοιότητες με την Μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας του 1930. Για να δικαιολογήσει ακόμη περισσότερο τη θέση του τόνισε ότι κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης (από το 2008-2009) η παραγωγική διαδικασία έχασε τα προηγούμενη κέρδη της μέσα σε χρονικό διάστημα τριών ετών. Αυτή τη φορά δεν χρειάστηκαν τρία χρόνια αλλά μόνο μερικοί μήνες.
Η οικονομική ανάκαμψη σε σχήμα W
Εδώ μετά από μια μικρή ανάκαμψη, θα δούμε ξανά μια αντίστοιχη πτώση πριν φτάσουμε στην οριστική οικονομική ανάκαμψη. Αυτή η εξέλιξη σύμφωνα με τους υποστηρικτές της, θα είναι εφικτή σε περίπτωση ταχείας επανόδου της οικονομίας μετά από νομισματικά και φορολογικά μέτρα που ελήφθησαν για την καταπολέμηση του κορονοϊού.
Οικονομική ανάκαμψη σε σχήμα L
Αυτή είναι η πιο η δυσμενής εξέλιξη που σχετίζεται με την πανδημία. Συγκεκριμένα, σε μια τέτοια εξέλιξη ο χρόνος που απαιτείται για την επιστροφή θα είναι μακρύς και δύσκολος. Είναι το πλέον απευκταίο οικονομικό σενάριο και θα συνεπάγεται ισχυρές αλλαγές όχι μόνο σε οικονομικό, αλλά και σε κοινωνικό επίπεδο. Σύμφωνα με έκθεση της Eurostat, o ρυθμός μείωσης για το 2020 αναμένεται να φτάσει το14,4% στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Προφανώς, τα αποτελέσματα είναι διαφορετικά ανάλογα με τα χαρακτηριστικά, τις δυνατότητες και τις δεσμεύσεις καθενός από τα κράτη-μέλη που επηρεάζονται από την ή κρίση.
Δημοσιονομική περιοχή
Πλούσιες χώρες έχουν υιοθετήσει τεράστια προγράμματα υγειονομικής περίθαλψης ενώ παράλληλα αύξησαν τις δημόσιες δαπάνες για να αντιμετωπίσουν τις οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας COVID-19. Με αυτόν τον τρόπο, κατάφεραν να μετριάσουν το οικονομικό σοκ που προκλήθηκε από το κλείσιμο ορισμένων οικονομικών τομέων. Για τις φτωχότερες χώρες επειδή οι επιλογές φορολογικής και νομισματικής δράσης είναι περιορισμένες με σημαντικό ρόλο καλούνται να διαδραματίσουν οι διεθνείς χρηματοοικονομικοί οργανισμοί.
Μακροοικονομικός τομέας και αναπτυξιακή πολιτική
Οι Εθνικές Αρχές σε όλο τον κόσμο εξετάζουν πρωτοφανείς οικονομικές πολιτικές για την αντιμετώπιση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης και την γρήγορα επιδεινούμενη οικονομία. Οι κεντρικές τράπεζες στις ανεπτυγμένες και αναπτυσσόμενες χώρες έχουν κινηθεί επιθετικά για να βοηθήσουν στην αποτροπή της κρίσης, μειώνοντας τα επιτόκια, ενισχύοντας την ρευστότητα της αγοράς και παρέχοντας επείγουσα χρηματοδότηση για επιχειρήσεις και νοικοκυριά. Τέτοια μέτρα άμεσης στήριξης μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στον περιορισμό των βραχυπρόθεσμων κοινωνικοοικονομικών επιπτώσεων, διατηρώντας τον προσανατολισμό στην άμεση ανάκαμψη. Αυτά τα μέτρα περιλαμβάνουν φορολογικές ελαφρύνσεις, επιδοτούμενα από την κυβέρνηση προγράμματα βραχυπρόθεσμων κινήτρων απασχόλησης, μορατόριουμ για πληρωμές ενυπόθηκων δανείων και άμεσες πληρωμές σε μετρητά. Τέλος πολύ σημαντικά είναι και τα προγράμματα κοινωνικής προστασίας για άτομα που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη κατά τη διάρκεια της κρίσης, με έμφαση στους ηλικιωμένους.
Περιοχή αγοράς συναλλάγματος
Προκειμένου να αποφευχθεί η νομισματική υποτίμηση ως αποτέλεσμα της μείωσης της οικονομικής δραστηριότητας (πχ εξαγωγές), οι κυβερνήσεις θα πρέπει να θεσπίσουν ελέγχους στις συναλλαγές συναλλάγματος. Επίσης θα πρέπει να είναι σε θέση να διαχειρίζονται τα συναλλαγματικά αποθέματα υπολογίζοντας τις ταμειακές ροές που απαιτούνται για τη χρηματοδότηση των εισαγωγών τροφίμων, φαρμάκων, ενέργειας και άλλων βασικών υλικών λαμβάνοντας υπόψη τη δυναμική του εξωτερικού χρέους.
Επενδυτικός τομέας
Οι άμεσες επενδύσεις έχουν καταστεί σημαντικός παράγοντας στην ανάπτυξη του κεφαλαίου, στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, στη μεταφορά τεχνολογίας και δεξιοτήτων από τη μία αγορά στην άλλη. Ορισμένες αναπτυσσόμενες χώρες έχουν δει σημαντικά οφέλη από αυτές τις επενδύσεις όσον αφορά την οικονομική ανάπτυξη και το αυξανόμενο βιοτικό επίπεδο. Οι άμεσες επενδύσεις μπορούν επίσης να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στη χρηματοδότηση της επίτευξης των Στόχων Ανάπτυξης σε βασικές υποδομές, ασφάλεια, μετριασμό και προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, υγεία και εκπαίδευση. Για να γίνει αυτό, οι κυβερνήσεις πρέπει να κινητοποιήσουν τις ιδιωτικές επενδύσεις πιο αποτελεσματικά, να τις διοχετεύσουν σε τομείς ανάπτυξης, να μεγιστοποιήσουν τις θετικές τους οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις.
Η κρίση του COVID-19 έχει επιφέρει σημαντικές μεταβολές σε κάθε πεδίο οικονομικής δραστηριότητας. Όλες οι σχετικές μελέτες καταδεικνύουν αυτό το γεγονός. Οι εκτιμήσεις εξόδου από την κρίση για το 2021 συνεχίζουν να είναι δυσοίωνες και εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τα μέτρα που λαμβάνονται τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Η οικονομική ανάκαμψη και η επιστροφή στην κανονικότητα περνάει μέσα από τέσσερα διαφορετικά σχήματα που διαφοροποιούνται μεταξύ τους τόσο ως προς τις επιπτώσεις όσο και ως προς το χρόνο υλοποίησης. Σε κάθε περίπτωση η λήψη μέτρων στήριξης της οικονομίας κρίνεται επιβεβλημένη και είναι αυτή που θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό την πορεία εξόδου από την κρίση
Κοβανίδης Γιάννης, MSc Business Administration and Information System, BSc Economics